ارسال: #7

این دو جمله را از مصاحبه ی آقای فراستی گلچین کردم:

1. من ترجیح میدهم فیلم را با زبان اصلی و یا زیر نویس ببینم. آنهایی که زبان بلد نیستند فیلم را با زیر نویس ببینند.
 
2. اغلب کسانیکه دوست دارند فیلم را به زبان اصلی ببینند زبان بلد نیستند! زیر نویسش را می خوانند ، این بیشتر یک ژست است و ژست خوبی هم نیست.  
بنده معتقدم که: فهمِ «گفتمان» (discourse) در فضای هنری کشور خیلی مهم است. دو طرف باید بیاموزند که گفتمان، مسابقه نیست و قرار نیست الزاماً برنده و یا بازنده ای داشته باشد. من باید سخنان طرف مقابلم را بشنوم، سپس تأمل کنم و با توجه به آن ها پاسخ دهم، نه این که منتظر بمانم تا سخنان طرف مقابلم تمام شود و ته دلم بگویم «حالا نوبت من است». «گفتمان» امری دو سویه است!


 ضمناً این طور نیست که همه چیز مبتنی بر فرم باشد. چه بسا کسی بگوید: این ذهن ما است که فرم را به جهان خارج تحمیل می کند. شما  می توانید یک مسئله را هم بر اساس «فرم»، نقد و تبیین کنید و هم بر اساس یک نگرش «آنارشیستی» که به «فرم» و ساختار خاصی پایبند نیست. کاش دوست عزیزم از ایشان می پرسیدند که منظور و تعریفشان از «فرم» و ساختار دقیقاً چیست. مثلاً فرض کنید ایشان بگوید منظورم فلان است و بهمان. خوب حالا این پرسش مطرح می شود که خودِ این تعریف شما از «فرم» و ساختار مبتنی بر چیست؟  این تعریف شما نباید مبتنی بر «فرم» باشد [مثلاً: از کسی بپرسید تعریف شما از «لال» چیست؟ او بگوید: «کسی که نمی تواند حرف بزند». این یعنی تکرار ادعا نه تعریفِ آن]. 

البته من می پذیرم که ما بدون «فرم» و ساختار، هیچ شناختی از هیچ چیزی نخواهیم داشت، اما در عین حال می توان دو فرم را از هم تفکیک کرد: «فرم باز» و «فرم بسته». فرم بسته، شکننده است! بیانات آقای فراستی نشان می دهد که ایشان به فرم بسته قائل اند. به نظر من، اندیشه ای که در «فرم بسته» ریخته شود تاریخ مصرف دارد و به زودی می پوسد! فرم باید آن قدر فراخ باشد که بتواند محل گفتگو قرار گیرد و اندیشه های بیشتری را در خود هضم کند. اندیشه در «فرم بسته» خفه می شود!


نمی شود من بگویم فلان چیز را هنر می دانم چون فرم دارد و به بهمان چیز را هنر نمی دانم چون فرم ندارد؛ چه بسا عیب از فرم فرضی شما است. شاید باید کمربندها را شُل تر کنید استاد. شاید شما باید فرم را گشادتر بگیری تا جا برای نفس کشیدنِ اندیشه های دیگر هم باز شود.



بحث اصلی من این است که ما نباید تعریفی جزم گرایانه از «هنر» داشته باشیم. همان طور که گفتم می توان آنارشیست بود و قائل به هیچ «فرم» و «ساختار» ی نبود اما هنر را هم پذیرفت. می توان به دیدگاهی به نام «هنرِ آنارشیستی» معتقد بود؛ خارج و نامتعهد به هر گونه فرم و ساختاری. 

به قول «منصور» عزیز، وضعیت نقد در سینمای ما چیزی شبیه به «شوره زار و برهوت» است. بدون هیچ تعارفی باید عرض کنم آقای فراستی در این وضعیتِ «شوره زار و برهوت» استاد شدند وگرنه اگر ملاک را بالاتر بگیریم جایگاه ایشان سخت متزلزل خواهد شد و از عرصه عقب می مانند. من جسارت نمی کنم اما انصافاً باید پذیرفت که شرایط فعلی ایران به رشد ایشان کمک فراوان کرده است. ایشان عُمده ی استادیّت خود را مدیون صدا و سیمای جمهوری اسلامی و عدم وجود شخصیت های برجسته اند.

نکته ی دیگر: در بین برخی افراد این طور جا افتاده که نقدهای ویرانگر و منتقدین ماهر و توانمند، باید از ادبیات تندی هم استفاده کنند. بنده با قاطعیت به شما عرض می کنم این طور نیست. قدرت را باید در استدلال دید، نه در رفتارِ بیرونی. شما می توانید محکم ترین استدلال ها را با آرامش کامل بیان کرده و طرف مقابل را «آچمز» کنید. افزودنِ حالات و هیجاناتِ اضافی [هر چند که اگر مؤدبانه باشد بد نیست و اتفاقاً نمک کار را هم بالا می برد] اما به خلق و خوی شما باز می گردد؛ نه به قدرت استدلالِ شما. 


 
ما برای آقای فراستی به عنوان یک انسان عزیز و یک منتقد دلیرِ فیلم های کلاسیک احترام قائلیم؛ چه با ایشان موافق باشیم و چه نباشیم. اما، برای خوش آمدِ آقای فراستی و هم فکرانشان، حتی یک گام هم از اندیشه ی خود عدول نمی کنیم.





پ.ن: خاطرم هست زمانی آقای «ابوالفضل جلیلی» در تلویزیون می گفتند که برای نمایش فیلمشان به خارج رفته بودند و در هواپیما زنده یاد «محمد تقی جعفری» [معروف به: علامه جعفری] را دیده بودند و سپس با حالتی حسرت گونه با خودشان زمزمه کردند که: «ای کاش این افراد می آمدند و از فیلم های ما دفاع می کردند» [جمله ی ایشان دقیقاً خاطرم نیست. نقل به مضمون کردم]. بنابر این، اگر منتقدین و فیلمسازان ما گوشه ی چشمی هم به مسائل فکری داشته باشد نور علی نور است. خلاءِ بُن مایه های فلسفی در فیلم ها و منتقدان ما به شدت احساس می شود.


قابل توجه دوستانی که به انیمیشن های فکری علاقه مند هستند: انیمیشن (Anomalisa) [ساخت آمریکا (2015)] را حتماً ببینید. البته امیدوارم خبرم سوخته نباشد. خودم حدود سه ماه پیش دیدمش. واقعاً ارزشش را دارد. این انیمیشن در واقع برای بزرگسالان ساخته شده. ببینید و لذت ببرید؛ البته نه جلوی کودکان چون صحنه های برهنگی دارد! فکرشده ترین انیمیشنی است که تا به حال دیدم.