در سال 1972 و فکر میکنم درست یکسال پس از ساخته شدن قیصر در ایران ، اورهان اکسوی کارگردان شهیر ترکیه یک کپی جالب از قصر ساخت با عنوان alin yazisi. نمیدانم به چه نامی این فیلم در ایران اکران شد اما اصطلاح all در زبان ترکی به معنای دست و  alin یک قید مربوط به دست است در مفهوم چییزی که متعلق به دست است. yazisi هم در مفهوم بیرون و خارج است و از اصطلاح ترکی yazi  ریشه دارد. بعبارتی از ترجمه اصلی نام فیلم به "خارج از دسترس" یا " خارج از توان" یا "بیرون دست"  میرسیم.

در این فیلم همه چیز مشابه قیصر است. حتی دیالوگها هم مشابهند. کجائی قیصر که داشتو کشتن ؟ در اینجا به کجائی حیدر که عثمانو کشتن؟ تبدیل میشود. فاطی ما زینب آنهاست و زن قیصر میشود فاطی آنها. این فیلم با حضور جونیت آرکین (فخرالدین) در نقش حیدر که همان قیصر ماست ساخته میشود. اورهان آکسوی فیلمنامه را خودش نوشت و به دلیل علاقه شخصی خود به قیصر کیمیائی یک نسخه شسته رفته ساخت که حتی بخشی از ایرادهائی که مرحوم کاووسی به قیصر گرفت را نمیتوان در آن دید. شاید آکسوی نقدهای پیرامون قیصر را هم که عمدتا دعوای دکتر کاووسی و پرویز دوائی و نجف دریابندری بود را دیده بود و مقوله پلیس را و همچنین بحث از پشت چاقو خوردن فرمان/عثمان را که به خودکشی در قیصر تعبیر میشد را مشخصا در یک صحنه و از زبان پلیس بیان میکند که از پشت چاقو خوردن نمیتواند خودکشی باشد و این شاید نشان از باهوشتر بودن پلیس اورهان از پلیس کیمیائی باشد.  

  

90 درصد موسیقی این فیلم موسیقی فیلم قیصر ایرانی ساخته اسفندیار منفردزاده است و مابقی موسیقی هم از فیلمهای دیگر به رقت رفته است. تمامی مکانها عینا در این فیلم وجود دارد. از قهوه خانه شلوغ بازارچه نایب گربه بگیرید تا حمام و قبرستان وایستگاه راه آهن و کاباره و خانه رقاصه و کشتارگاه و ... مرقد امام رضا که قرار بود قیصر یک پیرزن را برای زیارت ببرد به قبر پسر آن پیرزن در قبرستانی دورافتاده تبدیل شده است و کارگاه (یا محل کار) برادران متجاور آق منگول (بشیر و شهروز و ...) که کارگاهی کوچک بود به مکانی وسیعتر تبدیل شده است. 

از غلوهای ایرانی قیصر مثل آجر رو از دیوار میکشیدم بیرون خبری در نسخه ترکیه ای نیست و از دیالوگ مشهور من بودم علی نصرت حاجی فرصت... هم ردی. حیدر آنها خوش پوشتر و خوش تیپ تر از مال ماست و بیشتر به ژیگولهای بازاری شباهت دارد تا یک منقم. عثمان دقیقا فرمان است. با همان روپوش قصابی به بیمارستان می آید و برای انتقام خواهر دست خالی وارد گود انتقام میشود.

آنچه برای من جالب بود سیستم حمامهای ترکیه و پیشرفته تر بودن آنها در زمان خود نسبت به حمامهای ماست. از دو درب برای ورود به صحن اصلی حمام استفاده میکرده اند تا گرمای حمام موقع باز و بسته شدن درها به خارج منتقل نشود. دوشها بجای درب آهنی از کشوهای پرده ای پارچه ای یا نایلونی بهره میجست و از داد و هوارهای خشک که برای دادن لنگ به مشتریان استفاده میشد خبری نبود. ظرفهائی که در آن بر سر و سینه آب گرم میریختند بزرگ بود و از حوضهای کوچکی که پیوسته به داخل آنها آب گرم وارد میشد استفاده میگردید. حمام صرفا سرد و گرم (با دو فضای صرف) نبود و فضاهای متعدد را راهروها و دربهای متعدد به هم وصل میکرد...

قصه پاشنه کشیدن همچنان برجاست اما پاشنه ای که قیصر ما با یک انگشت و یک دست بالا میکشید حیدر با دو دست آنرا می کشد. مادر قیصر زیاد پیر نیست . قیصر ما هرگز لخت نشد جز در حمام ، اما حیدر در چندین صحنه بدن خود را به حضار فیلم و بینندگانش نمایان میکند. خان دائی ها در هر دو مشابه است. نازو ادای نامزد قیصر (در فیلم ما : پوری بنائی و در فیلم آنها : فاطمه بلگن) در رثای نبودن قیصر/حیدر یکسان است. سعی شده است در هر دوفیلم ظاهر کاراکترهای فیلم ترکیه ای به فیلم ایرانی شبیه باشد. از کلاه عثمان/فرمان بگیرید تا عصای خان دائی و کت و شلوار و جلیقه اش. از کفشهای واکس زده و تمیز قیصر/حیدر بگیرید تا چمدان پر از تحفه و سوغاتش قیصر/حیدر که برای آبجی می آورد... چاشنی صحنه تجاوز در فیلم ترکیه ای زیاد  و از اولین تا آخرین لحظات (درست مانند صحنه تجاوز سگهای پوشالی) در آن گنجانده شده است.

 

در نهایت قیصر ما درجائی جان به جان آفرین تسلیم میکند که از فراسوی قطار هم قابل رویت است و پنجره امیدمان هرگز کورسو نیست اما حیدر در کنج یک واگن باری درحالیکه به حلقه و نامزدی خود فکر میکند جان میدهد. بازیها قابل مقایسه نیست. اگرچه جونیت آرکین یکی از بازیگران نامدار ترکیه بود که در آنزمان در بسیاری از فیلمهای ایرانی حضور داشت اما در این فیلم وطنی ترک بازی چندان درخشانی که بهروز وثوقی به مدد دوبله درخشان منوچهر اسماعیلی رو کرد در چنته ندارد. سایر بازیگرها هم به مدد چشم و ابرو بالا انداختن بازی میکنند و از فیلم ایرانی جا می مانند. قیصر ایرانی اگرچه یک فیلم سیاه و سفید اما در ایجاد تعلیق موفق تر است و قیصر ترکها با وجودی که با نسخه رنگی کار شده است به روایت یک قصه شباهت دارد تا نقل یک مرثیه.

دوبله این فیلم به مدیریت منوچهر زمانی و با گویندگانی به تعداد انگشتان یک دست انجام شد و هر گوینده در چندین نقش صحبت کرد

و یکی دو نفر دیگر.

گویندگان فیلم برخلاف قیصر ایرانی که انرژی خاصی را صرف فیلم کردند با توجه به عدم تحرک بازیها و خود فیلم چندان در عسر و حرج نیستند اما در نهایت دوبله خوبی را عرضه میکنند. این فیلم در سالهائی که ترکه عاشق فیلمهای ایرانی بودند و سینماروهای ایرانی عاشق کپی برداری از فیلمهای هندی ساخته شد و بدیهی است از نظر ارزش سینمائی در مراتب پائین تری نسبت به نسخه اصلی یعنی قیصر قرار دارد.

(آخرین ویرایش در ۹-۸-۱۳۹۴ ۱۲:۵۰ صبح توسط: منصور.)