ارسال: #12

بوسه ناخدا خورشید بر دستان خالق ناخدا خورشید



پنج شنبه هفتم مرداد دوان دوان خود را به تالار استاد شهناز در خانه هنرمندان رساندم. ترافیک اینروزهای تهران واقعا غیر قابل تحمل است. پنجمین روز از نمایش آثار ناصر تقوایی بود و آخرین فرصت برای من تا دیده ها و شنیده هایم را به کافه راندوو ببرم و با دیگران سوار بر یک بحث جانانه شویم.
هدفم دیدن فیلم کاغذ بی خط نبود. چون این فیلم رو سالها پیش دیده بودم. دنبال لق بودن فیلم نبودم. دنبال آنهم نبودم که ببینم کدام شخصیت فیلم درست در نیومده. دنبال آن بودم تا خالق ناخدا خورشید را  از نزدیک ببینم. کمی دیر رسیدم .....

چه جمعیتی ، سالن پر بود و من ایستاده به بحث و گفتگو گوش میدادم. نمیدانم چرا در بین اینهمه تقوایی شناس این آدمها انتخاب شده بودند: حسین توکل‌نیا، محسن آزرم، شهرام مکری و کیوان کثیریان .  فقط تعریف بود و تمجید . خوب تقوایی تعریف هم داره. اصولا جنوبیها تعریف دارند. جای امیر نادری خالی ....

گذر عمر گرد پیری رو کمتر بر چهره تقوایی نشانده بود. مکری می گفت فیلمهای تقوایی قدیمی می شوند اما کهنه نمی شوند. کشف عجیبی کرده بود. بعد هم رفت سراغ لایه های درونی کاغذ بی خط و میزانسهایی که معطوف به محور فیلم نبودند و تماشاگر را به بیرون پرت می کند. هر سینماگری میداند این تکنیک مختص تقوائیه. من حرف تازه ای در صحبتهای مکری ندیدم.

وقتی نوبت به آزرم رسید می خواستم از دور فریاد بزنم بگذارید خود تقوایی سخن بگوید. آزرم هم از ورود مینمالیسم در آثار تقوایی از دایی جان ناپلئون گفت تا ناخدا خورشید و کاغذ بی خط. آزرم گفت تقوایی با هوش داستان نویسی اش مینیمالیسم را وارد سینمای ایران کرد. می خواستم بگویم جناب آزرم دایی جان ناپلئون رو که آقای تقوایی ننوشتند اما گفتم ساکت باشم تا زودتر تقوایی سخن بگوید.

فقط یک جمله توکل نیا به دلم نشست. او از حسرت  فیلمهای ساخته نشده توسط تقوایی سخن گفت که بر قلبش مانده. 15 سال است که فیلم نساخته است. اگر هر دو سال یک فیلم می ساخت .....  و من با خود گفتم  آنوقت سوژه های مسعود فراستی کاملِ کامل می شد. چفدر تعریف ... چقدر تمجید ....  چرا هیچکس از شخصیتهای در نیامده کاغذ بی خط حرفی به میان نیاورد؟ کاغذ بی خط یک فیلم آپارتمانی بود و ایکاش بجای عنوان جلسه نقد و بررسی می گفتند جلسه تعریف و تمجید. می خواستم به منتقدین محترم بگویم سینمای آپارتمانی قائم بر داستانش است. اگر هیچکاک فیلم طناب را با همین محور می سازد دلیلش آنست که او هیچکاک بود و می دانست چکار باید بکند. اما همان طناب هم بسیار مورد انتقاد قرار گرفت. و حالا ما آمده ایم که بگوئیم کاغذ بی خط ، کاغذ بی غلط بود.







حالا نوبت خود ناخدا بود تا سخن بگوید. چقدر خوب حرف می زد. با خود گفتم ایکاش اینقدر وقت ملت را نمی گرفتند و می گذاشتند خودش سخن بگوید. وقتی سخن از فرم یه میان آورد بیشتر به سوادش پی بردم او گفت :  فرم فیلم به اندازه دیالوگ‌های آن تاثیرگذار است. فرم اگرچه بی‌زبان است اما بیشتر از گفتگوها شما را در جریان فیلم قرار می‌دهد. همه‌ی سینما گفتگو نیست و تماشاچی حرفه‌ای، از راه‌های متفاوتی موضوع فیلم را در می‌یابد. استنباط من از سینما این‌گونه است که تماشاچی نیز باید در کار ما شریک شود؛ تماشاگر باید با فیلم درگیر شود، نه اینکه از «الف تا ی» کارگردان را بپذیرد. هرگز چیزهایی که تماشاگر می‌شناسد را در فیلم کش نمی‌دهم. گاهی اوقات برای شیرفهم کردن تماشاگر موضوع را کش می‌دهید، اما موجب گمراهی بیشتر آنها می‌شوید. این مسائل نیاز به توقف ندارد، چرا که تماشاچی به‌سرعت آن‌را دریافت می‌کند.

تقوایی نیز مانند بسیاری از کارگردانان خوب کشورمان  که از بچکی فیلم می دیدند گفتند : از بچگی روزی دو بار فیلم می‌دیدم. عشق به سینما در بچه‌ها نسبت به بزرگسالان قوی‌تر است. شما با فیلم دیدن به مرور سلیقه خود را پیدا کرده و دست به گزینش می‌زنید که چه فیلمی تماشا کنید. همان‌طور که در هنگام خرید کتاب شعر انتخاب می‌کنید. زمانی می‌رسد که انتخاب اثر برای شما به یک عادت تبدیل شده و به‌شکل خودکار انجام می‌شود. البته به‌شخصه با این عادت موافق نیستم، چون باعث می‌شود فیلم‌های خوبی که در ژانر مورد علاقه شما جای نمی‌گیرند را نبینید.

اما آنچه من را منقلب نمود جمله پایانی تقوایی بود. شخصی بنام دکتر نیامراد (که من نمی شناسمشان) و از جانبازان جنگ تحمیلی بود بسیار تحت تاثیر شخصیت و فیلمهای ناصر تقوایی قرار گرفته بود و به او گفت دوست دارم دست شما را ببوسم و شما را در ثواب جانبازی خود شریک کنم. (صحبتش تقریبا چنین معنایی میداد) اما تقوایی در کمال خضوع ایستاد و خطاب به حضار سالن از ما خواست تا او را تشویق کنیم. سپس بجای اینکه دکتر نیامراد دست او را ببوسد، تقوایی بوسه ای بر بازوی او زد. تا اینجای کار فکر می کردم مانند ورزشکاران که در استادیوم به پیشواز جانبازان روی ویلچر می روند یک حرکت نمادین انجام داده است. اما گویا وجود این جانباز باعث شده بود تا تقوایی پرده از یک اراده مخفی بردارد.

تقوایی در حالیکه منقلب بود گفت:
 در مملکت من و در شهر من جنگ بود و بی‌انصافی کردند که نگذاشتند فیلم جنگی بسازم.

و این حدیث سینمای ایران است که نگذاشتند جنگ را به روایتی غیر از ابراهیم حاتمی کیا و ملاقلی پور بر پرده سینما ببینیم .