ارسال: #1

از همان زمان که پایه های دوبله فیلم در ایران شکل گرفت ، عوض کردن دیالوگهای فیلم هم چاشنی کار شد. همین تعویض ها بود که عده ای نام تحریف (فیلم) در دوبله برای آن انتخاب کردند و بواسطه همین تغییرات کلیت دوبله فیلم را زیر سوال بردند. بهانه اصلی منتقدان دوبله در طول تاریخ دوبلاژ فیلم در ایران عمدتا بر محور همین تحریفات و تغییرات کلامی در فیلم است. دکتر هوشنگ کاووسی که از منتقدان سرسخت دوبله فیلم بود همواره با استناد به همین تحریفها دوبله را هنری عبث و صرفا در حد یک تکنیک میدانست که بشکلی باسمه ای به یک فیلم اضافه میشود بدون آنکه چیزی بر آن بیفزاید  یا ارزش خاصی بدان ببخشد و در عین حال میتواند تخریب کامل فیلمی بحساب آید که داستانش چیز دیگری است اما میتوان در دوبله داستان را بشکل دیگری روایت کرد.

شاید بتوان اولین تحریف در دوبله فیلم را مربوط به فیلم دزد بغداد دانست که در سال 1308 در تنها سینمای تهران در آن زمان به نمایش درآمد. این فیلم که با میان نویس پخش میشد و فردی که در گوشه ای از سن نشسته بود و ترجمه میان نویس ها را به فارسی میگفت ، در جائی از کار که به اسم زکریای رازی اشاره میشود گفت : زکریای کوفه ای! ( شاید بدان جهت که فکر میکرد چون داستان فیلم مربوط به بغداد است و رازی شخصیتی ایرانی ، لاجرم باید زکریایش هم کوفه ای و مربوط به سرزمین عراق باشد). این نوع دستکاریها که اکثرا بشکلی سلیقه ای انجام میشد همواره وجود داشت.


در دوبله فیلم دختر فراری که از اولین فیلمهای دوبله شده به فارسی است ، مرحوم دکتر کوشان دو تحریف خاص را اعمال کرد. نخست آنکه یکی از شخصیتهای فیلم را بشکل یک دانشجوی ایرانی بنام ایرج معرفی کرد! و دوم آنکه در تیتراژ فیلم ، نام کمپانی فرانسوی را حذف کرد و بجای آن میترافیلم را بهمراه اسامی گویندگان فارسی فیلم جای داد!


در دوبله فیلم فریدون بینوا ، دکتر کوشان اینبار دست به دامان اسامی ایرانی شد و نامهایی ایرانی مثل فریدون و پوراندخت بجای شخصیتهای اصلی مرد و زن فیلم برگزید!



منوچهر شمسائی (خواهرزاده مرتضی حنانه) که خود از فعالان دوبله فیلم به فارسی در ایتالیا بود بیاد می آورد که حنانه بخاطر شخصیت خودش که شخصیتی طنازگون بود ، در دوبله فیلمها با سلیقه شخصی دست میبرد و دیالوگها را برای شیرین تر شدن عوض میکرد. بطور مثال در یک فیلم که گفته میشد : اینجاها رو می بینی؟ یک موقعی تا مچ اسب ها توی خون بود... حنانه بخاطر ملاحظات سیاسی و اینکه فیلم بتواند مجوز پخش در ایران بگیرد بجای این کلمات این عبارات را در دهان بازیگر میگذاشت: اینجاها رو می بینی؟ یک موقع اینجاها رو چغندر کاشته بودن! حنانه با فیلم حیف که خیلی حقه ای با شرکت ویتوریو دسیکا آغازی عجیب بر تحریف فیلم و استفاده از اصطلاحات کوچه بازاری و عامیانه داشت و در کارهای بعدی هم همانطور که اشاره شد این شیوه را ادامه داد. چنانکه در فیلمهایی میشد اصطلاحاتی مانند مرده خور را از زبان توتو شنید! حنانه در دوبله فیلم طیب محله داروهای سنتی - گیاهی ایرانی را بجای اصطلاحات ایتالیائی که به هیچ عنوان تطابقی با چنین گیاهان نداشت قرار داد. اسامیی مانند: اسطوقدوس ، پرسیاوشان و ...



 در ایتالیا فیلمی چون نان و عشق را آنچنان دوبله کردند که از فیلمی جدی به فیلمی کمدی تبدیل شد. فیلمی که دوبله فارسی آن پر از شوخیهای بیجا و حتی فحشهای مبتذل و کوچه بازاری است.


در فیلم حکیم و دعانویس که در ایتالیا دوبله شد باز هم از اسامی ایرانی  مانند منوچهر و آقا جمال و جمیله و گلنار استفاده شد و با این وجود که یکی از درخشانترین دوبله های فیلم در این این فیلم به نمایش گذاشته شد اما بخاطر چنین سهل انگاریها و من دراوردیهائی هرگز نمیتوان روی دوبله آن دفاع خاصی داشت.در این فیلم خود حنانه بجای شاگرد حکیم صحبت کرد و نام شخصیتش را گذاشت اسدالله! در این فیلم حتی به لهجه یزدی هم صحبت شد! 


در ایتالیا از این دست تحریفها کم نبود. گویندگان ایرانی که در آنجا مشغول دوبله فیلم بودند برای وطنی کردن فیلمهای خارجی (و عمدتا ایتالیائی) از عباراتی مانند : خان داداش ، خان عمو ، خان دائی ، آبجی و امثالهم به وفور استفاده میکردند.


پورنگ بهالو که از فعالان دوبله فیلم در ایتالیا بود در دوبله فیلم یک سرباز و نصفی ضرب المثلهای ایرانی را در دهان بازیگران ایتالیائی گذاشت.


در فیلم علامت ونوس ، بطور کامل اسامی محلات و خیابانهای فیلم به اسامی محلات و خیابانهای تهران و چند شهر دیگر ایران تغییر یافت! در این فیلم پا فراتر گذاشته شد و حتی از عبارتی مثل این جمله هم استفاده شد: تو بگی ف ، من میگم فرخزاد!


در این فیلمها کسانی چون زرینه و حمید شرکت (همان کسی که جلال مقامی بواسطه تئاتری که در مدرسه اخوی وی اجرا کرد و با همان تئاتر  به دوبله کشیده شد و از گویندگان و واردکنندگان فیلمهای ایتالیائی بود) با لهجه ترکی در فیلمهای فرنگی صحبت میکردند.


در فیلم برنج تلخ (که الکس آقابابیان دوبله کرد) ، برای شخصیتی که ویتوریو گاسمن بازی میکرد اسم اصغرچاقوکش گذاشته شد! در این فیلم از اصطلاح چوق (که معمولا بجای واحد پول فرنگی در دوبله استفاده میشود) از قران و تومان استفاده شد! در این فیلم در صحنه ای که فروشند روزنامه نام روزنامه ایتالیائی (یعنی می کویر دلاسرا) را فریاد میزد گفته میشد : کیهان ، اطلاعات ، باختر امروز!


در فیلم آنای بروکلین ، حسین سرشار که بجای ویتوریو دسیکا در نقش یک کشیش صحبت میکرد در صحنه خداحافظی با یک زن چنین میگوید: بقول آن شاعر ایرانی : آن سفرکرده که صد قافله دل همره اوست ، هرکجا هست خدایا به سلامت دارش!



محمدرضا زندی در دوبله فیلم نان و عشق و حسادت (به مدیریت زرینه) با لهجه اصفهانی صحبت کرد!


در دوبله فیلم آسیابان عشوه گر در ایتالیا نام بازیگر زن را گذاشتند نبات خانم!


وقتی دوبله فیلم به تبع از دوبله در ایتالیا باب شد ، گویندگان چاره ای جز اجرای همان لحن و اصول نداشتند. چراکه آن شیوه از دوبله در ایران با استقبال فوق الاده ای روبرو میشد. مثلا در دوبله فیلمهائی مانند علی بابا و چهل دزد بغداد ، برج نل ، بوریدان قهرمان و رویای شیرین از لهجه های ترکی ، رشتی ، ارمنی و حتی قزوینی استفاده شد تا تاثیر کمدی بودن فیلم بیشتر جلب نظر کند!


این بحث را با جزئیات بیشتری و با ذکر نمونه هایی از این دست ادامه خواهیم داد و در نهایت قضاوت را به عهده علاقمندان میگذاریم که خود قضاوت کنند که آیا :
1) تحریف در دوبله همواره لازم است؟ حتی اگر کسی ما را مجبور نکرده باشد و صرفا برای شیرین کاری و فروش بیشتر دست به چنین روشهائی بزنیم
2) تحریف صرفا در جاهائی که امکان نمایش فیلم براساس اصل میسر نیست باید انجام شود؟
3) اصولا تحریف به هیچ عنوان نباید در دوبله انجام شود و قید نمایش یا عدم نمایش یک فیلم را باید زد ، تا اینکه بخشی از فیلم را دچار دگرگونی نمود.
 

(منابع :  ستاره سینما ، فرهنگ و هنر ، تاریخچه دوبله در ایران ، ماهنامه فیلم ، تاریخ سینمای ایران )